Biləvdəki orta məktəb sahəsini və onun ətrafını tutan bağlıq ərazi «Xəlfəli» adlanır. Orta əsrlərdə burada karvansara, XVII-XIX əsrlərdə isə eyniadlı məhəllə və ya «kənd içərisində kənd» (kiçik kənd) də olmuşdur.

Biləvdəki orta məktəb sahəsini və onun ətrafını tutan bağlıq ərazi «Xəlfəli» adlanır. Orta əsrlərdə burada karvansara, XVII-XIX əsrlərdə isə eyniadlı məhəllə və ya «kənd içərisində kənd» (kiçik kənd) də olmuşdur. Biləvin Böyük qəbiristanlığının Xəlfəlidən 1 km məsafədə yerləşməsinə baxmayaraq, onun özünün də ayrıca qəbiristanlığı olmuşdur. Burada dəfn olunan 2 şeyxin məzarları ilə birlikdə həmin qəbiristanlıq indi də durur və Şıxyanı (Şeyxyanı) qəbiristanlığı adlanır.

Bu qəbirstanlıqda da qəbirüstü daş qoç heykəlləri qoyulmuşdur. 1990-cı illərdə qəbirstanlığın keçmiş sovxoz sahəsinə bitişən aşağı hissəsində bir kiçik (yəqin ki, uşaq qəbri üstündə qoüulmuş) daş qoç heykəlinin də torpağın altından çıxdığını mən (H. aslanlı) özüm görmüşəm. Onu Rizvan Hüseyn oğlu Şıxəliyev pay torpağında təsərüfat işləri görərkən tapmışdı. Qəbirüstü daş qoç heykəlləri də Biləvdə XVII əsrdə hazırlanırmış. Buna əsaslanaraq deyə bilərik ki, Biləvdəki Xəlfəlidə ən geçi XVII əsrdə yaşayış olmuşdur. Xəlfəli adının (oykonimin) Xəlifə və yaxud Xəlfə sözləri ilə əlaqədar olaraq yaranması ehtimalı vardır.

Bir tərəfdən güman etmək olar ki, indi Babək qalası adlanan Biləvdəki möhtəşəm qalaya sığınmış xürrəmilərə qarşı vuruşmaq üçün xəlifənin göndərdiyi qoşunlar və ya xəlifənin nümayərıdəsi burada yerləşmişdir. Ona görə də bura «Xəlifəli» adlanıb. Axı, qədim qala kompleksinə aid (və ya bitişik) olan döyüş meydanından (indi də о düzənlik sahə Meydan adlanır) şərqdə «Şəhidlər qəbiristanlığı»nın - xilafət uğrunda vuruşaraq şəhid olanların məzarlarından ibarət qəbiristanlığın, qərbdə «Qalanın dibi» adlanan yerdə isə adsız qəbiristanlığm - xilafətə qarşı vuruşan «kafirlərin» məzarlarından ibarət qəbiristaniığın mövcudluğu da belə güman eiməyə əsas verir. Baxmayaraq ki, ərəb xilafəti dövrünə aid tarixi mənbələrdə Biləv ərazisindəki tarixi qala haqqında belə məlumatlar əldə edilməmişdir.

Digər bir tərəfdən güman etmək olar ki, Biləv ərazisin- dəki «Xəlfəü» məhəllə və yaxud «kənd içərisində kənd» adı keçmişdə Qarabağda yaşamış xəlfələrin, başqa sözlə desək Xəlfəii tayfasının adı ilə bağlı əmələ gəlmişdir. Bir çox faktlar da bunu təsdiq edir. Belə ki, Azərbaycanın bir çox yerlərində, о cümlədən İmişli, Sabirabad və Şuşa rayonlarında Xəlfəli kəndləri (oykonimləri), Xocalı və Şuşa rayonlarında Xəlfəli çayları (hidronimlər), Şabran və Masallı rayonlarında isə Xəifələr kəndləri (oykonimlər) vardır. Tədqiqatçıların fikrincə bütün bu sadalanan kəndlər də xəlfələr nəslinin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

Başqa və daha cəlbedici faktlar da vardır. XVIII əsr mənbələrinə («İrəvan əyalətinin icmal dəftəri», «Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri») görə Naxçıvan əyalətinin Qışlağat nahiyyəsində «Xəlfəli» və «Xəlifə», Naxçıvan nahiyyəsində «Xəlifədüzən» (Hacıabad kəndinin yaxınlığında), İrəvan əyalətinin Karbi nahiyyəsində (indi Naxçıvan MR-ın Şərur rayonunda) «Xəlfəkənd» kəndləri olmuşdur. Tədqiqatçılar (B.Budaqov və Q.Qeybullayev) bu kəndlərin adlarıni Şahsevənlərin 400 alaçıqdan ibarət Sərxanlı tayfasının Xəlfəli tirəsinin adı ilə bağlayırlar.

Bizim fikrimizcə Biləv ərazisindəki Xəlfəli məhəlləsinin (və ya kəndinin) adı da Xəlfəlilər nəsli ilə bağlı olaraq yaranmışdır. Böyük ehtimalla güman etmək olar ki, XVI əsrin sonlarında və ya XVII əsrin əvvəllərində Naxçıvan diyarındakı yuxarıda adı çəkilən kəndlərdən bir neçə xəlfəli ailəsinin hər hansı bir səbəbdən gəlib (və ya köçüb) Biləv ərazisində məskunlaşması ilə Xəlfəli məhəlləsinin əsası qoyulmuşdur. Sonra bu məhəllə tədricən böyüyərək kiçik kəndə çevrilmişdir. Biləv ərazisindəki xəlfəiiyə dair məlumatların yalnız XVII-XIX əsrlərə aid mənbələrdə rast gəlməsi də dediklərimizi təsdiq edir.

Beləliklə Xəlfəli oykoniminin də eyniadlı tayfa adından götürüldüyü aydın olur.

• Tarix:2015-05-27