«Abdal» toponimi «Biləv» kitabında qısa şəkildə və aşağıdakı cümlələrlə izah edilmişdir.

«Abdal» toponimi «Biləv» kitabında qısa şəkildə və aşağıdakı cümlələrlə izah edilmişdir.

«Abdal - Biləv kəndindən 3 km qərbdə yerləşən, ən hündür zirvəsinin yüksəkliyi 1925 m olan və silsilə tək uzanan dağların adıdır. Qədim türk dilində Abdal sözü sirli, müəmmalı, açılmamış, xam mənalarında işlədilmişdir. Burda da Abdal adı sirli dağ, xam (otarılmamış) yer anlamından yaranmışdır. Başqa bir versiyaya görə Abdal möhkəm, iti mənasında işlədilən Abdar sözündən əmələ gəlmişdir.»

«Biləv» kitabının çapından sonra «Abdal» haqqında toplanan və araşdırılan geniş materiallar isə bu toponimin daha eimi və daha düzgün izahını verməyə imkan yaratmışdır:

«Abdal» Biləv kəndindən 2,0-3,0 km qərbdə yerləşən və Gəvək yaylasını cənub-şərq tərəfdən hüdudlandıraraq silsilətək uzanan dağların adıdır. Silsilənin ən hündür zirvəsinin yüksəkliyi 1925 m-dir. Bu dağların ətəklərində, yamaclarında və yaxınlıqlarında bir sıra təndir və ocaq yerləri, mal-heyvan saxlanılan ağıllar, arxaclar, küzlər vardır. Bunlar da Abdalın qədim yaşayış məskəni olduğundan xəbər verir. Bundan başqa Azərbaycan ərazisində «Abdal» adı ilə bağlı çoxlu kəndlər vardır. Ağdam və Tovuz rayonlarının ərazilərində Abdal kəndləri, Oğuz və Şəki rayonlarında Abdallı kəndləri, Şamaxı rayonunda Çoban Abdallı, Qubadlı rayonunda Abdalanlı kəndləri vardır. İndiki Laçın şəhərinin əvvəlki adı Ab- dallar idi. Naxçıvan sancağının Qışlağat nahiyyəsində Abdallı kəndi olmuşdur. Türkiyə, Cənubi Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan ərazilərində də Abdal adı ilə bağlı qədim yaşayış məskənləri mövcuddur.

B.Budaqov və Q.Qeybullayev «Naxçıvan diyarının yer yaddaşı» kitabında (Bakı, 2004-cü il) göstərirlər ki, «Ab­dal bir sıra türk xalqlarının etnik tarixində iştirak etmiş tayfa adıdır. Bu tayfa başqırd, qaraqalpaq, türkmən və qazax xalqlarının tərkibində də vardır. Tədqiqatçılara görə bu tayfa hun mənşəlidir. Orta əsrlərdə Türkiyə ərazisində yaşayan tayfalardan biri də Abdal idi. Lakin bu tayfanın Azərbaycan ərazisinə gəlib yerləşməsi vaxtı dəqiq məlum deyil. V əsrdə yaşamış suriyalı bir müəllifin Şimali Qafqazda «Hun əyalətində» yaşayan tayfalar içərisində Abdal tayfasının adını da çəkməsindən belə nəticə alına bilər ki, abdallar, hər halda, eranın əvvəllərində burada (Azərbaycan ərazisində) məskun idilər. Musa Kalankatlının «Alban tarixi» əsərində (VII əsr) Albaniyada yaşayan tayfalar sırasında Abdal (Eptal) tayfası da qeyd olunmuşdur».

«Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti»ndə də Abdalla bağlı çoxlu oykonimlərin (kənd adlarının) Azərbaycan ərazisində mövcudluğu və Ordubad rayonu ərazisində - Biləv kəndində Abdalın etnotoponim olması qeyd edilmişdir.

Bütün bunların əsasında tam əminliklə demək olar ki, bizim eranın əvvəllərində və ola bilsin ki, V-VIII əsrlərdə Biləvin Abdal adlanan indiki dağlıq ərazisində Abdallar məskunlaşmışlar, icma halında yaşamışlar və sonra tədricən miqrasiya olunaraq Biləvin о dövrlərdəki əhalisinə qaynayıb qarışmışlar.

Abdal dağlarının ətraflarındakı taxıl əkini zəmiləri və onların aşağı ətəklərindəki bağ sahələri tarixən Biləvdəki bir neçə qədim tayfa və nəsillərə (Allahquluuşağı, Əzimuşağı, Taharlı, Əmirli və s.) mərssub olmuşdur. Bu tayfa və nəsil- lər də qədim Biləvin mərkəzi hissəsindən nisbətən uzaqdakı, çayın sağ sahillərindəki qıraq məhəllələrdə (Qurddərəsi, Otay və s.) məskunlaşmışlar və görünür ki, orta əsrlər boyu kompakt yaşarrıışlar. Adı çəkilən tayfa və nəsillərin heç bir nümayəndəsinin qədim Biləvin mərkəzi hissəsi olan Kəndiçi meydanının ətraflarındakı yerlərdə (məhəllələrdə və s.) haçansa və hər hansı bir əmlakının olması faktla təsdiqlənmir. Bütün bu dediklərimiz də Abdalların biləvlilərə sonradan və tədricən qaynayıb qarışmasını göstərir.

Beləliklə Biləvdəki kiçik dağ silsiləsinin adı olan «Abdal»- ın etnotoponim olması və qədim türkdiili tayfa adndan götürülməsi qənaətinə gəlirik.

• Tarix:2015-05-27