Biləv ərazisində çoxlu dəyirman daşları kəsilib,yonulub hazırlanmışdır.

Biləv ərazisində çoxlu dəyirman daşları kəsilib,yonulub hazırlanmışdır. Daşkəsərı və Yalqızağac adlarıan sahələrdə, həmçinin Haramı sahəsi yaxınlığında dəyirman daşlarının kəsilib çıxarıldığı yerlər indi də aydın izlənilirlər. «Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftərinə» əsasən deyə bilərik ki, hələ XVII əsrin sonlarında - XVIII əsrin əvvəllərində Biləv kəndində azı iki işlək dəyirmarı olmuşdur. XIX əsrin son- larında - XX əsrin əvvəllərində isə Biləvdə eyni vaxtda 4 dəyirman (Muxtar oğlu Məhəmmədin, Ziyalxan oğlu Teymurun, taharlıların və Kəblə Ələkbərin) işləmişdir. Bunlardan başqa, bir çox qonşu kəndlərdə olan dəyirmanlar üçün də daşlar Biləv ərazisində geniş yayılmış tuflardan, tuffitlərdən, tuflu qumdaşılarından və s. kəsilib hazırlanaraq aparılmışdır. Bunlar diametri təxminən 1,8 m olan dairəvi şəkildə yonulmuş və ortasında diametri 15-17 sm olan dairəvi deşik açılmış, qalınlığı isə təxminən 20 sm olan iri sal daşlardır. Belə daşlardan bir cütü Yalqızağac, iki cütü də Haramı yaxınlığındakı sahələrdə haçansa kəsilib - çıxarılıb, yonulub hazırlansa da heç yerə aparılmamış və istifadə edilməyə hazır vəziyyətdə dururdular. 1980-ci illərdə onları Culfa rayonunun Camaləddin və Saltaq kəndlərindəki dəyirmanlarda istifadə etmək üçün həmin kəndlərdəki kolxozun о vaxtkı sədri Mehrac Həsənovun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə daşıyıb aparmışlar (o zaman artıq Biləvdə işləyən dəyirman qalmamışdı).

Təsvir olunan iri dəyirman daşlarından başqa Biləvdə çoxlu sayda əl dəyirmanı (kirkirə) daşları da kəsilib yonulub hazırlanmışdır. Kənddə ən azı hər bir nəslə məxsus bir cüt əl dəyirmanı daşları da 1950-ci illərə qədər var idi. Əl dəyirmanlarının daşları iri dəyirman daşlarından yalnız ölçülərinin 2,5-3 dəfə kiçik olmaları ilə fərqlənirdilər.

Biləvdə dəyirman daşlarının kəsilib çıxarılması və hazırlanmasının tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Babək qalasında bizim eradan əvvəl 2-ci minilliyə aid olan dən daşlarının tapılması göstərir ki, Biləv ərazisində hələ 4000 il bundan əvvəl əl dəyirmanı daşları kəsilib, yonulub hazırlanırmış.

Biləv ərazisində dəyirman daşları ilə bərabər çoxlu bəzir (bəzərək) daşları da kəsilib çıxarılmış və yonulub hazırlanmışdır. Burada orta əsrlərdən başlayaraq ta XIX əsrə qədər kətan əkilirmiş və onun toxumundan bəzirxanada bəzir yağı alınırrnış. Bəzirxanada da dəyirman daşına oxşar daşlardan istifadə olunurmuş. Belə daşlar da bəzir daşı adlanırdı. Bəzir daşları da Biləv ərazisindəki tufogen süxurlardan kəsilib çıxarılıb, yonulub hazırlanırdı. Belə bir bəzir daşının qalığı kəndin Qayaaltı nnəhəlləsindən çaylağa yenən yolda, dərənin sol kənarında, Nov arxının altında, açıq havada dururdu. Kənd camaatı ona bəzir daşı deyirdi. Son illərdə onu qaldırıb yaxınlıqdakı həyət divarının üstünə qoymuşlar və hal-hazırda da orada durur. Bu bəzir daşı dəyirrnan daşına oxşar, iri, dairəvi, boz rəngli, kələ-kötürlü, sal bir daşdır. Onun ölçüləri də dəyirman daşlarındakı kimidir.

Biləvdə XIX əsrə qədər zəyərək daşları da əldə edilmişdir. Bu daşlar dä heykəitaraş usta tərəfindən dairəvi kəsilmiş və yonulub hamarlanmiş qalın sal daşda trapesşəkilli dəlik qazılaraq hazırlanırdı. Belə zəyərək daşı vasitəsilə təbii zəy xammalından məişətdə (gön-dəri aşılamaqda, boyakarlıqda və s.) istifadə edilmək üçün zəy əldə edirlərmiş. Belə daşları təbii zəy xammalına nisbətən yaxın yerlərdəki münasib qayalardan kəsib hazırlayırmışlar. Zəyərək daşlarından birinin qalıqlarına Xaraba Cirəcir yaxınlığında, birinin də qalıqlarına Zəydərə çayının yuxarı axını hövzəsində rast gəlinmişdir.

• Tarix:2015-05-26